"O bibliotece" Umberto Eco

Tytuł O bibliotece
Tytuł oryginału: De Bibliotheca
Autor Umberto Eco
Wydawnictwo Świat Książki
Data wydania 2007
Stron 47

Biblioteka to miejsce szczególne dla każdego miłośnika słowa pisanego. Z okazji Światowego Dnia Książki chciałabym polecić Wam lekturę króciutkiego tekstu O bibliotece. Jest to zapis odczytu, jaki wygłosił Umberto Eco z okazji dwudziestopięciolecia Biblioteki Miejskiej w Mediolanie, mieszczącej się w Palazzo Sormani.

Umberto Eco w lekkim, momentami ironicznym i humorystycznym stylu przybliża nam wzór biblioteki idealnej oraz tej złej; snuje rozważania nad nadrzędnym celem, jaki powinien przyświecać każdemu bibliotekarzowi oraz nad przyszłością książek i czytelnictwa.

Autor stworzył znakomity wzorzec złej biblioteki. Nie, złej to mało powiedziane, raczej kwintesencji najgorszego koszmaru każdego czytelnika. W dziewiętnastu punktach wymienił, m.in. skomplikowane katalogi, niemożliwe do przepisania sygnatury, niewyobrażalnie długi okres oczekiwania na książkę, brak swobodnego dostępu do półek, bufetu czy ubikacji(!). Głównym zadaniem bibliotekarza zatrudnionego w takim miejscu jest zniechęcenie potencjalnego czytelnika do wypożyczenia książki. A sytuacją idealną byłby całkowity zakaz wstępu osób z ulicy do tego świętego przybytku kultury.

Czytając ten opis punkt po punkcie, z przykrością zdałam sobie sprawę z tego, jak wiele punktów (choć nieco przerysowanych) pasuje do bibliotek, które wielokrotnie odwiedzałam w swoim życiu, zwłaszcza w latach studenckich. A przecież czasem wystarczy odrobina dobrej woli, by złą bibliotekę zamienić w tę dobrą. Wystarczy odwrócić każdy z punktów podanego wzorca i już mamy receptę na bibliotekę idealną, wyśnioną przez miliony zapalonych czytelników.

Czy biblioteka doskonała naprawdę istnieje, czy jest jedynie ideałem, o którym śnią miłośnicy książek? Do tej pory byłam skłonna zgodzić się z tym, że pozostaje ona marzeniem. Zmieniłam jednak zdanie, gdy autor opisał dwie biblioteki, do których najchętniej zagląda -  Sterling Library w Yale oraz nową bibliotekę Uniwersytetu w Toronto. Obydwie są otwarte aż do północy oraz w weekendy, dzięki czemu każdy, niezależnie od godzin pracy, może z nich korzystać. Co najbardziej mnie w nich zachwyciło? Przede wszystkim fakt, że zostały maksymalnie skomputeryzowane i posiadają ogromne, wielomilionowe zasoby książek, a dostęp do nich jest niemal nieograniczony. Według autora jest to kluczowy problem wielu bibliotek, które umożliwiają wypożyczenie jedynie tych konkretnych pozycji, które zostaną zamówione przez czytelnika.

Jednym z nieporozumień, jakie dominują nad pojęciem biblioteki, jest pogląd, że idzie się tam po książkę, której tytuł się zna. Rzeczywiście, często się zdarza, że idzie się do biblioteki, bo chce się książkę o znanym tytule, ale główną funkcją biblioteki […] jest odkrywanie książek, których istnienia się nie podejrzewało, a które, jak się okazuje, są dla nas niezmiernie ważne.

Ułatwiony dostęp do regałów umożliwia niestety kradzieże książek i ich częstsze niszczenie. Autor zwraca jednak uwagę na to, że należy zastanowić się na tym, co jest ważniejsze – ochrona księgozbioru, czy udostępnienie go czytelnikom, dla których został stworzony? Pod tym względem biblioteki i księgarnie mają wiele wspólnego.

Mamy obecnie dwa typy księgarni. Te bardzo poważne, gdzie pozostały drewniane półki i gdzie natychmiast po wejściu podchodzi do nas osobnik, który pyta: „Czego pan sobie życzy?”, po czym człowiek czyje się skrępowany i wychodzi: w takich księgarniach kradnie się mało książek. Ale i kupuje się ich niewiele. Mamy też księgarnie w supermarketach, gdzie półki są plastikowe, gdzie zwłaszcza młodzi krążą, przerzucają kartki, pytają o nowości, gdzie kradnie się mnóstwo książek pomimo zainstalowanej elektronicznej kontroli. Zdarza się usłyszeć przypadkiem, jak student mówi: „To interesująca książka, jutro ją ukradnę”.

Eco snuje także rozważania na temat panującej od pewnego czasu „kserokultury”. Ubolewa nad tym, że ceny fachowej literatury są zwykle tak wywindowane w górę, że zakup takich książek jest niemalże niemożliwy dla przeciętnego studenta lub wykładowcy. Dlatego niemal wszyscy posługują się kopiami prac, które wypożyczają z biblioteki. Na temat praw autorskich, które są w ten sposób łamane, także się co nieco dowiemy.

Dopiero po skończonej lekturze zorientowałam się, że Umberto Eco wygłosił ten odczyt w 1981 roku. Gdy porównałam sobie nowoczesne biblioteki, o którym mówił ponad trzydzieści lat temu, z tymi, do których zwykle zaglądam, zdałam sobie sprawę, jak wiele jeszcze musi się u nas zmienić. Choć na szczęście w bibliotece miejskiej w moim mieście widzę wiele pozytywnych zmian, a pracujący w niej ludzie są po prostu wspaniali. Gdyby tylko ich księgozbiór był większy, a katalog bardziej przejrzysty…

Na zakończenie, jaka w skrócie powinna być dobra biblioteka.

Biblioteka na miarę człowieka to znaczy także biblioteka radosna, zapewniająca możliwość wypicia kawy ze śmietanką […]; biblioteka, do której chodzi się chętnie i która przeobrazi się stopniowo w wielką machinę spędzania wolnego czasu, jak Museum of Modern Art.

A czy Wy znaleźliście już swoją idealną bibliotekę? Czy raczej bliżej im do tych zdecydowanie złych?