"Kiedy byłem dziełem sztuki" Eric-Emmanuel Schmitt

Tytuł: Kiedy byłem dziełem sztuki

Autor: Eric-Emmanuel Schmitt

Wydawnictwo: Znak

Data wydania: 2007

Stron 263

Jak dotąd Eric-Emmanuel Schmitt dwukrotnie zachwycił mnie swoim spojrzeniem na świat i prostym, a jednocześnie ujmującym stylem pisania. Niewielu jest pisarzy, którzy tak doskonale opanowali umiejętność pisania naprawdę dobrych krótkich form. 

„Trucicielka”, zbiór opowiadań tegoż autora, przykuła moją uwagę od pierwszych stron i zrobiła na mnie naprawdę duże wrażenie. Potem przyszła kolei na „Oskara i panią Różę”, króciutką powieść lub, jak wolą niektórzy, długie opowiadanie, które jest zdecydowanie jedną z najlepszych książek jakie czytałam w ostatnim czasie. Tym razem zdecydowałam się sięgnąć po powieść „Kiedy byłem dziełem sztuki”, w której już pierwsze zdanie przekonało mnie, że będzie to książka niezwykła.

Wszystkie moje samobójstwa były nieudane.

Głównym bohaterem książki jest dwudziestoletni Tezio, zakompleksiony chłopak żyjący w cieniu słynnych, niezwykle przystojnych braci. Przekonany o swojej mierności i bezużyteczności postanawia popełnić samobójstwo. Po raz czwarty, poprzednie próby były bowiem wyjątkowo nieudane. Przed rzuceniem się ze skały powstrzymuje go jednak słynny artysta,  Zeus Peter Lama, który obiecuje, że w ciągu 24 godzin nada jego życiu sens. Wkrótce Tezio podpisuje swoisty cyrograf, w którym zrzeka się swego człowieczeństwa i całkowicie oddaje w ręce Lamy. Po serii operacji przeprowadzonych w rezydencji artysty i kilkutygodniowej rekonwalescencji, chłopak przeżywa towarzyski debiut jako pierwsza na świecie żywa rzeźba, kwintesencja geniuszu Zeusa. Tezio-człowiek przestaje istnieć, na jego miejscu pojawia się nowy twór, Adam bis-dzieło sztuki. Po początkowym zachwycie świeżo zdobytą popularnością, niedoszły samobójca odkrywa, że jako „przedmiot” nie tylko nie może decydować o swoim losie, ale nie ma nawet podstawowych praw.

Absurdalna fabuła to pretekst do zastanowienia się nad granicami człowieczeństwa. Co definiuje nas jako ludzi? Wygląd, umiejętność mówienia, a może głębia umysłu i uczuć?

- Niech pan zapomni o tym, co widać, i posłucha mnie: ja mówię!

- A co dzisiaj nie mówi? Komputery mówią! Maszyny mówią! Cała technika gada!

- Tak, tak, ale kiedy ja mówię, wyrażam jakąś świadomość. Moje słowa odzwierciedlają duszę, a nie program.

- Trzeba będzie tego dowieść.

- To łatwe.

- Nie ma nic trudniejszego, niż dowieść istnienia duszy.

Powieść porusza także kwestię uprzedmiotowienia człowieka. Czy można świadomie zrzec się swego człowieczeństwa i praw, jakie z niego wynikają? I czy ktokolwiek ma prawo żądać tego od drugiej osoby? Co jest ważniejsze – wolność i niezależność, czy sława i bogactwo kosztem prywatności?

W prześmiewczy i przerysowany sposób Schmitt przedstawił również współczesną sztukę i artystów, których rolą przestało być przedstawianie jakichkolwiek idei czy piękna, a którzy sukces odnoszą jedynie dzięki szokowaniu. Najwyraźniej zostało to przedstawione w opisie wystawy w Tokio, gdzie widzimy całą plejadę współczesnych twórców – posiadaczy bogatej acz wątpliwej jakości kolekcji tatuaży i piercingu, twórców dzieł używających ludzkich wydzielin zamiast farb oraz pseudo-filozofów przykuwających się nago do psiej budy i twierdzących, że to sztuka przez wielkie „SZ”. Jedyne, co liczy się w tym świecie to oryginalność, a nie przekaz czy prawdziwy talent. Z drugiej jednak strony, pisarz przedstawia tradycyjne malarstwo tworzone z pasją i uczuciem. 

Powieść wywarła na mnie duże wrażenie, choć innego rodzaju niż poprzednie książki autorstwa Schmitta. Niewątpliwie skłania do refleksji, jest pełna aluzji literackich (jak choćby do „Frankensteina” czy „Fausta”) i symboliki, widocznej m.in. w imionach bohaterów. Jednocześnie zawiera wiele szokujących, wręcz odstręczających scen, które sprawiają, że absolutnie nie jest to książka przeznaczona dla młodego czytelnika.