"Łąka umarłych" Marcin Pilis

Tytuł Łąka umarłych
Autor Marcin Pilis
Wydawnictwo Sol
Data wydania 2010-10
Stron 384

„Łąka umarłych” zaintrygowała mnie swoją okładką – przyciągającą wzrok, nieco mroczną i tajemniczą, a przede wszystkim, jak się okazało, świetnie współgrającą z fabułą książki. Powieść Marcina Pilisa porusza temat trudny i kontrowersyjny, Autor każe spojrzeć czytelnikowi w nowy sposób nie tylko na okres II Wojny Światowej, ale i lata PRL-owskiej rzeczywistości, którą obecnie co niektórzy wspominają z łezką w oku, zapominając o ich ciemnej stronie.

Akcja „Łąki umarłych” toczy się naprzemiennie w czasie wojny, głębokiego PRL-u i lat dziewięćdziesiątych. Wielkie Lipy, w których mają miejsce wszystkie opisane wydarzenia, to niewielka wioska leżąca w znacznej odległości od innych miejscowości. Gdyby nie stary klasztor, prawdopodobnie nikt by o niej nawet nie słyszał. W 1970 roku przyjeżdża tam dwudziestokilkuletni Andrzej Hołotyński, aby obejrzeć odziedziczone po ojcu amatorskie obserwatorium astronomiczne. Choć Jerzy Hołotyński spędził wśród mieszkańców Wielkich Lip kilkadziesiąt lat, nigdy nie przywiózł w to miejsce ani syna, ani żony. Młody mężczyzna szybko odkrywa, że wioska nie jest tak przyjazna i spokojna, jak wynikało to z opowieści ojca. Już pierwszego wieczoru Andrzej zostaje napadnięty i pobity przez nieznanego sprawcę, a przeor klasztoru nie owijając w bawełnę każe mu natychmiast opuścić to miejsce. Hołotyński nie zdaje sobie sprawy, że jego przyjazd do tej niepozornej wioski wywoła lawinę zdarzeń, które okażą się tragiczne dla wielu osób.

Pilis stara się określić, gdzie leży granica tkwiącego w człowieku zła oraz pokazać jego różne formy i odcienie. W powieści można znaleźć wiele przykładów mroku skrywającego się w ludzkiej duszy. Mamy tu więc zarówno nazistów mordujących ludzi dla wypaczonej idei oczyszczania świata z „podludzi”, jak i bezmyślnych esbeków, których aparat władzy lat 70-tych uczynił panami życia i śmierci przeciętnych obywateli. Z drugiej strony spotykamy ludzi prostych, nieskomplikowanych, a jednocześnie przepełnionych pierwotną żądzą krwi. Dla nich zabójstwo człowieka jest po prostu atrakcyjne i nie dorabiają do tego sztucznej ideologii. Czy morderstwa przez nich dokonane różnią się czymś od zbrodni wojennych czy ideologicznych?

Niby wiedział, że Polacy to nie nadludzie śpiewający wyłącznie o chwale, czci, honorze i mesjańskim powołaniu. Są i złoczyńcy bez hamulców. Są. Wszędzie przecież są. Ale co zrobić, kiedy tymi złoczyńcami bez hamulców okazują się zwykli ludzie, i z niepozornego zbiorowiska przeistaczają się w krwiożerczy tłum, a potem wracają do swoich codziennych zajęć.

Chcielibyśmy myśleć o sobie w samych superlatywach, dlatego temat kolaboracji Polaków z Niemcami w czasie II Wojny Światowej jest zwykle skrzętnie omijany zarówno w książkach, filmach, jak i publicznych dyskusjach. I choć nie było to zjawisko powszechne, istniało i nie sposób temu zaprzeczyć. Pilis obrazuje pobudki, jakie kierowały ludźmi, którzy zwracali się przeciwko swoim sąsiadom i znajomym, by zyskać aprobatę najeźdźcy. Z drugiej strony przedstawia heroizm i odwagę tych, którzy nie bali się głośno sprzeciwiać takiemu postępowaniu. Jedno trzeba przyznać, w „Łące umarłych” raczej próżno szukać postaci bezbarwnych.

Znaczna część akcji toczy się w latach siedemdziesiątych i pokazuje sposób działania Służb Bezpieczeństwa w małych miejscowościach, gdzie byle esbek miał możliwość zadecydowania o całym życiu zwykłego człowieka. Pilisowi udało się nakreślić zarówno absurdalność ówczesnych czasów, jak i całkowitą bezsilność przeciętnego obywatela wobec aparatu władzy.

„Łąka umarłych” szokuje i skłania do refleksji, trudno przejść koło niej obojętnie. Przedstawiona tematyka oraz umiejętne kierowanie napięciem i kolejno ujawnianymi faktami sprawiają, że można ze spokojnym sumieniem przymknąć oko na drobne mankamenty powieści – miejscami zbyt rozwlekłe opisy i nadmierne przeciąganie niektórych scen. Polecam wszystkim zainteresowanym tematyką wojenną oraz okresem PRL-u, zwłaszcza jeśli nie boicie się trudnych tematów

Moja ocena: 5/6

Za egzemplarz książki do recenzji serdecznie dziękuję Wydawnictwu Sol.

Recenzja ukazała się także na portalach Lubimy Czytać.