"Witelo Mag" Andrzej Nowakowski

Tytuł Witelo Mag
Autor: Andrzej Nowakowski
Wydawnictwo Oskar
Data wydania 2014
Stron 320

O Witelonie, żyjącym w XIII wieku polskim mnichu, który wybijał się ponad epokę, w której przyszło mu żyć, wiemy stosunkowo niewiele. Choć jego dokonania były przełomowe nie tylko z punktu widzenia ówczesnej nauki, ale i z perspektywy kolejnych stuleci, historia jakby o nim zapomniała. Na szczęście literatura stopniowo sobie o nim przypomina.

To właśnie postać Witelona zainspirowała kilka lat temu Witolda Jabłońskiego do napisania tetralogii „Gwiazda Wenus, Gwiazda Lucyfer”. Jest to przede wszystkim cykl fantastyczny, w dodatku mocno kontrowersyjny, a sam autor oskarżony został nawet o propagowanie satanizmu. Z zupełnie innej strony przedstawił średniowiecznego badacza Andrzej Nowakowski w swej najnowszej powieści zatytułowanej „Witelo Mag”, która jest zbeletryzowaną próbą w miarę wiernego faktom przedstawienia biografii Witelona, choć również nie pozbawioną elementów fantastycznych.

Książka rozpoczyna się wraz z obrzędem przejściem siedmioletniego wówczas Wita spod opieki matki pod opiekę ojca i wujów. Wywodzący się z rodu kapłanów Welesa ród Biesów miał swoje własne tradycje, łączące w sobie wiarę w chrześcijańskiego Boga, a jednocześnie oddające dorastających chłopców pod opiekę słowiańskiego bóstwa. 

W kolejnych rozdziałach czytelnik obserwuje, jak Witelo z pełnego ciekawości podrostka zmienia się w młodzieńca, który nie boi się stawiania pytań wprawiających w konsternację nauczających go księży. Dzięki chłonnemu umysłowi, inteligencji i odwadze, a także znajomości z księciem wrocławskim Władysławem, Witelo dostał szansę kontynuowania studiów zagranicą. W pełni ją wykorzystał, już po kilku latach będąc uznanym za jednego z najbardziej uczonych i poważanych umysłów na francuskiej Sorbonie. Nawiązał bliskie kontakty z Rogerem Baconem, Tomaszem z Akwinu oraz papieskim spowiednikiem Wilhelmem de Moerbeke. Jednak prawdziwą sławę oraz uznanie przyniosła mu dziesięciotomowa praca poświęcona optyce.

Prowadząc swe badania z dziedziny fizyki i matematyki, a także przedstawiając swoje rozważania m.in. na temat natury demonów (nie da się ukryć, że Witelo był postacią nietuzinkową), mężczyzna z jednej strony zjednywał sobie rzesze zwolenników, a z drugiej narażał się tym, którym jego przekonania pachniały herezją bądź nadmierną pychą. Z kilku zamachów na swoje życie (przynajmniej w wersji powieściowej) wyszedł obronną ręką w znacznej mierze dzięki wsparciu Welesa – jest to jedyny wątek fantastyczny wpleciony w tę historię.

Powieść czyta się bardzo szybko, choć z żalem muszę przyznać, że jej lekturę zakończyłam z uczuciem niedosytu. Historia życia Witelona aż prosi się o fascynującą opowieść, natomiast niniejsza pozycja jest ze wszech miar poprawna, lecz porywającą bym jej nie nazwała. Wiele wydarzeń potraktowanych zostało dość powierzchownie, podczas gdy inne – zwłaszcza pojawiające się w pierwszych rozdziałach opisy walk z Tatarami – zdają się zbędnymi wątkami, niepotrzebnie odrywającymi czytelnika od głównej osi fabularnej. 

Ponadto, autor niestety nie do końca radzi sobie z wątkami miłosnymi, które przedstawione zostały raczej płytko i schematycznie. Ich główne bohaterki – księżna Judyta, żona Mieszka II Otyłego, oraz włoska arystokratka Małgorzata Hauteville to niestety słabe strony powieści. Sam zresztą wątek rodowej zemsty związany z tą drugą trąci lekkim absurdem.

Niemniej, należy autorowi oddać, że z raczej skąpych materiałów źródłowych poświęconych życiu Witelona, stworzył interesujący obraz człowieka wszechstronnego i utalentowanego, który ze swym dociekliwym umysłem urodził się co najmniej o sto lat za wcześnie. W dobie renesansu mógłby być drugim da Vincim, choć na innym polu, w mrokach średniowiecza zaś jego postać nieco się zagubiła. Tym bardziej cieszy fakt, że polscy czytelnicy mają teraz okazję bliżej przyjrzeć się jego osobie. Z takich Polaków możemy być szczerze dumni.

Za egzemplarz książki do recenzji serdecznie dziękuję Wydawnictwu Oskar.